Arapça Sözlüklerde Cümle Üslupları: Mahreç Sistemli Sözlükler Örneği
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.8213004Anahtar Kelimeler:
Arap Dili ve Belagati, Gramer, Cümle, Üslup, SözlükÖzet
Dillerin gramer veya söz sanatlar açısından cümle üslupları içermemesi düşünülemez ve bu onların karakteristik özelliklerinden biridir. Dünyanın zengin dilleri arasında yer alan Arapçada da kendi yapısına uygun ve kendine has farklı üsluplar yer almaktadır. Üslup tabiri bazen belagat ilminde de kullanılan bir terim olmakla birlikte bu çalışmada cümle üslupları nahiv ilmini açısından ele alınmıştır. Hicri ilk beş yüz yılda mahreç sistemine göre yazılmış sözlüklerin cümle üsluplarını nasıl işledikleri değerlendirmey tabi tutulmuştur.
Genel olarak nitel araştırma yönteminin kullanıldığı, kaynak taraması ve örneklendirme teknikleri ile desteklenen araştırmada öncelikle erken dönem eserlerinden Halîl b. Ahmed’e (ö. 175/791) ait Kitâbü’l-’Ayn adlı sözlüğü ve hicri üç yüz yıl içinde yazılmış olan mahreç sistemli diğer sözlükler esas alınmıştır. İlgili eserlerde, cümle üsluplarına dair müelliflerin kendilerine ait izah ve yorumları yanında diğer müelliflere ait değerlendirmeler ve iktibaslar da yansıtılmaya çalışılmıştır. Cümle üslupları sözlüklerde geçtiği şekilde aktarılırken sıkça tekrarlanan sözlük veya müellif isimleri metin içinde ve dipnotlarda zikredilerek dağıtılmış, istişhâd için verilen ayet, şiir, örnek cümle ve tabirler Türkçeleri ile yansıtılmıştır.
İndirmeler
Kaynakça/Referanslar
Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-Luġa ve Ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye. çev. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. el-İnṣâf fî Mesâʾili’l-Ḫilâf Beyne’n-Naḥviyyîne’l-Baṣriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2003.
Esterâbâdî, Muhammed b. el-Hasen. Şerḥu Şâfiyeti İbni’l-Ḥâcib. thk. Muhammed Nûr vd. 4 Cilt. Bey-rut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1975.
Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehẕîbü’l-Luġa. thk. Muhammed Ivaz Mer’ab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2001.
Ferâhidî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-‘Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. İran: Müessesetu Dâri’l-Hicre, 1988.
Ferrâ’, Ebû Zekeriya Yahya b. Ziyâd. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Yusuf en-Necati vd. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2010.
Hamad, Jameel Taha. Basra ve Kufe Ekolleri Çerçevesinde Taaccüb Üslubu. Isparta, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
Haywood, John A. Arabic Lexicography: Its History and Its Place In The General History of Lexicog-raphy. Leiden: E.J. Brill, 1960.
İbn Cinnî, Ebü’l-Fettâh Osman el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Ḫaṣâʾiṣ. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 4. Basım, 1999.
İbn Cinnî, Ebü’l-Fettâh Osman el-Mevsılî el-Bağdâdî. Sirru Ṣınâʿati’l-İʿrâb. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. thk. Âmir Ahmed Haydar. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2013.
İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl. el-Muḥkem ve’l-Muḥîṭu’l-‘Aẓam fi’l-Luġa. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
İbn Yaîş, Ebü’l-Bekâ Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî b. Muhammed. Şerḥu’l-Mufaṣṣal. thk. İmil Bedî’ Yakûb. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kāsım. ez-Zâhir fî Meʿânî Kelimâti’n-Nâs. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’-Risâle, 1992.
İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî. el-Uṣûl fi’n-Naḥv. thk. Abdülhüseyin el-Feteley. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2016.
Kâlî, Ebû Ali İsmâîl b. el-Kâsım. el-Bâri‘ fî Ġarîbi’l-Luġati’l-‘Arabiyye. thk. Hâşim et-Ta’ân. Bağdat: Mektebetu’n-Nahda, 1975.
Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın-ları, 12. Basım, 2011.
Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muḳteḍab. thk. Muhammed Abdülhâlık Azîme. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1996.
Owolabi, Fatai Jamui. “Science of Arabic Lexicography: A Survey of Its Emergence and Evolution”. Journal of Education and Practice 5/14 (2014), 60-65.
Sâhib, Ebü’l-Kâsım İsmâîl b. Abbâd. el-Muḥîṭ fi-‘l-Luġa. thk. Muhammed Hasen Âli Yâsîn. 10 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1994.
Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. Fıḳhu’l-Luġa ve Sirru’l-ʿArabiyye. thk. Abürezzâk el-Mehdî. Beyrut: İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1422.
Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 3. Basım, 1988.
Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzübân. Şerḥu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Ahmed Hasan Medelî - Ali Seyyid Ali. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
Suhârî, Seleme b. Müslim. el-İbâne fî’l-Luġati’l-ʿArabiyye. thk. Abdulkerîm Halîfe vd. 4 Cilt. Meskat: Vizâratu’t-Türâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 1420/1999.
Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ. Tâcu’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Ḳāmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc vd. 40 Cilt. Kuveyt: Dâru’l-Hidâye, 2. Basım, ts.
Zeccâcî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. İshâk. el-Lâmât. Şam: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1985.
İndir
Yayımlanma Tarihi
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 Teemmül
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Kabul Tarihi/Accepted: 02.08.2023
Yayın Tarihi/Published: 01.09.2023
